Vekaletsiz iş görme; iş sahibi ve iş gören arasında herhangi bir vekalet ilişkisinin veya sözleşme ilişkisinin bulunmadığı durumlarda, iş görenin iş sahibi adına hareket etmesi durumudur. Türk Borçlar Kanununda 529 ile 531. maddeleri arasında düzenlenmiş olan vekaletsiz iş görme hükümleri, gerçek ve gerçek olmayan vekaletsiz iş görme olarak ikiye ayrılır. Kanun iş göreni, iş sahibi menfaatine ve varsayılan iradesine uygun hareket etmekle yükümlü kılmaktadır.
Aralarında sözleşme veya vekalet ilişkisinin bulunmadığı halde bir kimsenin başkası adına iş görmesine gerçek vekaletsiz iş görme, kendisi adına bir iş gerçekleştirdiğini zannederken aslında başkası adına bir iş gerçekleştirilme durumuna ise gerçek olmayan vekaletsiz iş görme denir.
Aralarında vekalet veya sözleşme ilişkisi bulunmasa bile tarafların birbirlerine karşı hak ve yükümlülükleri mevcuttur.
İŞ GÖRENİN HAK VE BORÇLARI
- İş sahibinin menfaatine ve varsayılan iradesine uygun hareket etmek zorundadır.
- İş görürken gerçekleştirdiği ihmalden sorumlu olur, iş sahibinin uğrayacağı zararı azaltmak ve engellemek için yapmış olması durumunda sorumluluğu hafifler.
- İş sahibinin yasakladığı bir işi gerçekleştiriyorsa, yasaklama hukuka ve ahlaka aykırı olmamak kaydıyla, beklenmedik halden de sorumlu olacaktır. Ancak iş gören, işi yapmamış olsaydı bile bu zararın beklenmedik hal sonucunda gerçekleşeceğini ispat ederse sorumluluktan kurtulur.
- İş gören sözleşme ehliyetinden yoksun veya kısıtlanmış ise sadece zenginleştiği ölçüde ve iyi niyetli olmaksızın elinden çıkanlar ile sorumlu olur.
- İş gören zararlarının karşılanmaması halinde sebepsiz zenginleşme hükümlerine başvurabilir.
İŞ SAHİBİNİN HAK VE BORÇLARI
- Kendi yarar ve menfaatine iş görüldüğü için, iş görenin zorunlu ve yararlı masraflarını faiziyle ödemek zorundadır.
- İş görenin işi görürken üstlendiği edimleri de ifa etmek zorundadır. Zarar mevcut ise hakimin takdir edeceği miktarı da ödemek zorundadır.
- Umulan sonuç gerçekleşmemiş olsa bile gerekli özen gösterilmiş ise iş görenin zararını karşılamak zorundadır.
- İş sahibi, kendi menfaatine yapılmamış olsa bile, iş görmeden doğan faydaları edinme hakkına sahiptir.
- İş sahibi yapılan işi uygun bulmuşsa, vekalet hükümleri uygulanır.
Gerçek olmayan vekaletsiz iş görme olarak da tabir edilen işin iş sahibinin menfaatine yapılmamış olması halinde dahi iş sahibi iş görmeden doğan faydaları edinme hakkına sahiptir. Ancak bu durumda iş sahibi zenginleştiği ölçüde iş görenin de masraflarını ödemek ve borçlarından kurtarmakla yükümlüdür.
