İki tür rüçhan vardır; başvuru rüçhanı ve sergi rüçhanı.
Paris ve TRIPS anlaşmasına taraf ülkelerden birinin uyruğu veya bu ülkelerden birisinde ikametgahı ya da ticari işletmesi olan gerçek veya tüzel kişiler bu ülkelerin herhangi birinde markanın, patentin, faydalı modelin usulüne uygun başvurusunu yaptıkları tarihten itibaren 6 ay veya 12 ay süreyle aynı hak için Türkiye’de başvuru yapma hakkına sahip olurlar. Paris ve TRIPS anlaşmasına taraf bir ülke vatandaşı bu anlaşmanın tarafı olmayan bir ülkede geçerli bir başvuruda bulunmuşsa Türkiye’de de başvuru rüçhanından faydalanır. Bu istisnai yararlanma sadece sadece anılan anlaşmalara taraf olan ülke vatandaşlarına tanınmıştır. İlk başvurunun Türkiye’de yapılması halinde başvuru sahibinin aynı şekilde yukarıdaki ülkelerde rüçhan hakkı bulunmaktadır.
Başvuruya ilişkin rüçhan hakkının kullanımından dikkat edilmesi gereken iki husus vardır;
Birincisi, rüçhan hakkı sadece ilk başvuruya ilişkin olabilir.
İkinci olarak, ilk başvurudan itibaren 6 veya 12 ay içinde kullanılmayan rüçhan hakkı düşer. Rüçhan hakkı olmasına rağmen rüçhan tarihinden sonra üçüncü kişilerce yapılan aynı ya da aynı sayılan bir patent, faydalı model, marka veya tasarım başvurusu veya belgesi hükümsüzdür. Burada üçüncü kişilerin başvurusunun rüçhan tarihinden önce mi yoksa sonra mı olduğu dikkate alınmalıdır.
Sergi rüçhanı ise; Türkiye’de açılan milli ve milletlerarası sergilerde veya Paris, Trips anlaşmasına üye ülkelerde açılan resmi sergilerde teşhir eden anılan anlaşmalara göre rüçhan hakkından faydalanacak kişilerin ürünler sergiye konulduğu tarihten itibaren 6 ve 12 aylık rüchan hakkı olacaktır.
Serginin açıldığı ülkenin resmi kurumları sergilenen ürünün fotoğraflarını ürünün net bir şekilde görüneceği ve resmi açılış tarihini ispatlayacak biçimde sergi rüçhanından faydalanabilmesi için ürünü teşhir eden kişiye verir.
Sergide teşhir edilmiş, teşhir başvurusu yapılmış veya tescil belgesi alınmış bir ürünün aynısı veya benzeri bir ürün hakkında birden fazla başvuru yapılması durumunda bu ürünü sergiye ilk koyan kişi, ürünün aynı anda sergiye konulması durumunda ilk başvuruda bulunan kişi rüçhan hakkından faydalanır.
Türk hukukunda buluşu veya tasarımı ilk kez geliştiren kişi o buluş veya tasarımın sahibidir. Buluş veya tasarım aynı andan birbirinden habersiz birden çok kişi tarafından geliştirilebileceğinden patent, faydalı model, marka ve patent başvuruları gün, saat, dakika olarak sicile kaydolunur.
Fikri mülkiyet haklarının koruma şartlarını taşıyıp taşımadığı başvuru tarihindeki duruma bakılarak değerlendirilir. Bu çerçevede, yenilik, buluş basamağının aşılması, sanayiye uygulanabilirlik, ayırt edici nitelik, kamuya sunma gibi hususların tespitinde rüçhan tarihindeki durum dikkate alınacaktır.
Rüçhan hakkı ön kullanım hakkının belirlenmesinde de dikkate alınır. Üçüncü bir kişinin önceki kullanımdan doğan bir hakkının bulunup bulunmadığı, başvuru veya rüçhan tarihinde buluşu veya tasarımı kullanım için ciddi hazırlık yapıp yapmadığına göre belirlenecektir.
Tekniğin bilinen durumunu belirleyen raporun yayınlanması ve yayın ertelenmesi gibi durumlarda da rüçhan tarihi dikkate alınır.
Tasarım Rüçhan, Kamuya Sunulma Tarihi
