Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Madde 21: İşleme Hakkı Nedir?

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 21. maddesi, eser sahibine tanınan önemli mali haklardan biri olan “işleme hakkını” düzenler. İşleme hakkı, bir eserin dönüştürülerek, değişiklik yapılarak veya farklı bir forma sokularak yeniden yaratılmasını ve bundan doğacak faydalanmanın kontrolünü eser sahibine verir. Bu yazıda işleme hakkını detaylı bir şekilde ele alarak, işleme hakkının hukuki altyapısı, işleme hakkının kapsamı, işleme hakkının uygulamaları ve işleme hakkının ihlalleri üzerinde duracağız.

---

İşleme Hakkının Tanımı ve Kapsamı

Madde 21:

“Bir eserden, onu işlemek suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.”

İşleme hakkı, bir eserin üzerindeki fikirsel emeğin korunması ve bu emeğin dönüştürülmesi durumunda eser sahibinin izninin alınmasını ifade eder. İşleme, eser sahibinin izni olmadan gerçekleştirilemez. İşleme, aşağıdaki gibi birçok durumu kapsayabilir:

1. Uyarlama (Adaptasyon): Bir romanın senaryoya dönüştürülmesi veya tiyatro oyununa uyarlanması.
2. Çeviri: Eserin farklı bir dile çevrilmesi.
3. Müzikal Düzenleme: Bir müzik eserinin farklı bir tarza veya orkestrasyona uyarlanması.
4. Türev Eser Yaratımı: Özgün eserden esinlenerek yeni bir eser yaratılması (örneğin, bir romanın film senaryosuna dönüştürülmesi).

---

İşleme Hakkının Hukuki Özellikleri

1. Eser Sahibinin Münhasır Hakkı: İşleme hakkı yalnızca eser sahibine aittir. Eser sahibi, bu hakkı kullanma yetkisini başka bir kişiye devredebilir veya lisans verebilir. Ancak bu hak devredilmedikçe başka bir kişi tarafından kullanılamaz.
2. İşleme ve Özgünlük Arasındaki İlişki: İşleme sonucunda ortaya çıkan eserin, özgün bir yaratım olması gerekir. Eğer işleme sonucunda eser sahibi tarafından yeni bir katkı sağlanmamışsa veya özgünlük taşımıyorsa, bu işleme hakkı kapsamında değerlendirilmeyebilir.
3. Eser Sahibinden İzin Alma Zorunluluğu: İşleme yapmak isteyen kişi veya kuruluş, eser sahibinden yazılı izin almak zorundadır. Bu izin genellikle lisans sözleşmeleriyle düzenlenir.

---

İşleme Hakkı Kapsamında Öne Çıkan Örnekler

1. Bir Romanın Filme Uyarlanması: Bir romanın senaryoya dönüştürülerek film haline getirilmesi, eser sahibinden alınacak izne tabidir. Örneğin, dünyaca ünlü bir romanın film haklarını satın almak için yayınevi veya eser sahibi ile özel anlaşmalar yapılır.
2. Bir Tabloyu Dijital Sanata Dönüştürmek: Geleneksel bir tablonun dijital bir esere dönüştürülmesi işleme hakkına girebilir. Bu tür işlerde eser sahibinden alınacak izin önemlidir.
3. Edebiyat Çevirileri: Bir kitabın başka bir dile çevrilmesi, eserin orijinal formunu değiştiren bir işlem olduğu için işleme hakkı kapsamına girer.

---

İşleme Hakkının İhlalleri

İşleme hakkına yönelik ihlaller, çoğunlukla aşağıdaki durumlarda ortaya çıkar:

1. İzinsiz Uyarlama veya Türev Eser Yaratımı: Eser sahibinden izin almaksızın yapılan tüm uyarlama veya türev eser yaratımı, işleme hakkının ihlali anlamına gelir.
2. Eserin İzin Dışı Kullanımı: Bir eserin dijital ortamda değiştirilip yayımlanması, işleme hakkı ihlaline örnek verilebilir. Örneğin, bir romanın film senaryosu izinsiz olarak yazılır ve ticari olarak kullanılırsa bu durum ihlal oluşturur.
3. Eser Sahibinin Haklarının Gasp Edilmesi: Eser sahibinin haberi olmadan eserin değiştirilmesi veya uyarlanması, fikri mülkiyet ihlali kapsamında değerlendirilir.

---

İşleme Hakkı ve Dijital Dünyada Uygulama

Dijitalleşmenin artmasıyla birlikte işleme hakkı daha da önem kazanmıştır. Özellikle yapay zeka tarafından işlenen eserlerde, hak ihlallerinin önüne geçilmesi için aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır:

1. Yapay Zeka ve İşleme Hakkı: Yapay zeka tarafından dönüştürülen veya uyarlanan eserlerde, orijinal eser sahibinin hakları korunmalıdır.
2. Dijital Platformlarda İşleme Haklarının Yönetimi: Online platformlarda eser sahipleri tarafından yüklenen içeriklerin lisanslama ve kullanım şartları açık bir şekilde belirtilmelidir.

---

Sonuç

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 21. maddesi ile düzenlenen işleme hakkı, eser sahibinin mali haklarının korunmasında kritik bir öneme sahiptir. İşleme hakkının ihlal edilmesi, hukuki ve mali yaptırımları beraberinde getirir. Özellikle dijitalleşme ile birlikte bu hakka gösterilecek özen daha da artmalıdır. Eser sahipleri, işleme hakkını devretmeden önce kapsamlı sözleşmeler yapmalı ve haklarını koruma altına almalıdır.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu FSEK m. 6 İşleme Eser Sahipliği

Editörlük ve İşleme Eser Sahipliği 2999

Eserdeki Manevi Hakların İhlali, İşleme Eser; NUTUK Kararı 699

https://dergipark.org.tr/tr/pub/marustd/issue/294/1436

---

#işlemehakkı #fikirvesanateserlerikanunu #eserhakkı #maddesi21 #telifhakkı #uyarlama #çevrim #dijitalhaklar